پسته يكي از انواع مهم خشكبار در ايران و جهان ميباشد. درخت پسته با نام انگليسي Pistachio احتمالا از مركز يا شرق آسيا منشا گرفته و داري گونه‌هاي مختلفي است. انواع پسته تحت كشت و كار در ايران مربوط به گونه اهلي با نام علمي Pistacia vera هستند. درختان پسته دو پايه هستند به اين معنا كه گل‌هاي نر و ماده روي درختان متفاوت توليد مي‌شوند و روي يك درخت، هر دو گل نر و ماده وجود ندارد.
در اينجا سعي بر اين است ويژگي‌هاي ارقام معروف پسته در جهان با تمركز بر دو كشور مهم توليد كننده يعني ايران و آمريكا ذكر گردد و همچنين خلاصه‌اي از ويژگي‌هاي ديگر انواع پسته در ديگر كشورهاي توليد كننده اين محصول توضيح داده شود.
كشورهاي مهم توليد كننده پسته
ايران، آمريكا، تركيه، چين، سوريه، يونان، ايتاليا، افغانستان، تونس و اسپانيا، ۱۰ كشور اول توليد پسته در جهان هستند. با توجه به اينكه كشور آمريكا مصرف داخلي بالايي دارد، ايران به عنوان بزرگترين صادر كننده پسته محسوب ميشود. ديگر كشورهاي توليد كننده پسته عبارتند از: ماداگاسكار، استراليا، قرقيزستان، اردن، ازبكستان، پاكستان، ساحل عاج، مراكش و مكزيك.
انواع تقسيم‌بندي و انواع پسته در ايران
ايران داراي بيش از ۷۰ رقم و ژنوتيپ پسته ماده و تعداد زيادي ژنوتيپ نر است و جز مهمترين منابع ژرم پلاسم پسته در دنيا محسوب ميشود. معروف‌ترين انواع پسته ايران عبارتند از: كله قوچي، اكبري، ممتاز، بادامي زرند، سفيد پسته نوق، احمد آقايي، اوحدي، خنجري دامغان، شاه‌پسند دامغان و پسته قزويني.
تقسيم بندي‌هاي مختلفي براي انواع پسته ايران وجود دارد. در يك تقسيم‌بندي كلي انواع پسته را به دو دسته فندقي و بادامي گروه‌بندي مي‌كنند. به عنوان نمونه ارقام كله‌قوچي و اوحدي در گروه فندقي و ارقام اكبري، احمد آقايي، ممتاز و سفيد پسته نوق در گروه بادامي طبقه بندي مي‌شوند.
در يك تقسيم‌بندي ديگر انواع پسته را از نظر زمان گل‌دهي به ۳ گروه زود گل، متوسط گل و دير گل طبقه بندي مي‌كنند. به عنوان نمونه ارقام سفيد پسته نوقي و كله قوچي در گروه زودگل، ارقام اوحدي، احمدآقايي و بادامي زرند در گروه متوسط گل و ارقام قزويني و اكبري در گروه دير گل گروه‌بندي مي‌شوند.
در تقسيم بندي سوم انواع پسته را از نظر زمان رسيدن محصول به ۵ گروه خيلي زودرس، زودرس، متوسط رس، ديررس و خيلي ديررس گروه‌بندي مي‌كنند. به عنوان نمونه رقم قزويني خيلي زودرس در گروه خيلي زودرس، ارقام اوحدي و قزويني زودرس در گروه زودرس، ارقام كله قوچي، خنجري و شاه‌پسند دامغان و بادامي در گروه متوسط رس، ارقام احمدآقايي و اكبري در گروه ديررس و ارقام ابراهيمي و جندقي در گروه خيلي ديررس قرار مي‌گيرند. ارقام خيلي زودرس تا ۳۱ مرداد ماه، ارقام زودرس ۱ تا ۱۰ شهريور، ارقام متوسط رس ۱۱ تا ۲۰ شهريور، ارقام ديررس ۲۱-۳۱ شهريور و ارقام خيلي ديررس ۱ تا ۱۰ مهرماه قابل برداشت هستند.
ويژگي‌هاي معروف ترين ارقام پسته در ايران
اوحدي يا فندقي: شكل ميوه كروي (فندقي)، درصد خنداني خيلي زياد، رنگ رويي مغز ارغواني و رنگ پوست استخواني كرم ميباشد.
پسته: يك نوع آجيل سبز و روشن است كه باعث ميشود همه چيز شادتر به نظر برسد. در بعضي كشور ها به عنوان ميوه ي خوشحال يا خندان شناخته ميشود. در واقع وقتي پوسته ي سفت آن باز ميشود، شكل خندان به خود ميگيرد. ولي اين ميوه خواصي بيشتر از شكل خوبش دارد. پسته يك نيروگاه مواد مغذي است، و حتي يك قهرمان جهاني.نام انگليسي پسته، در حقيقت از زبان فارسي گرفته شده است. همچنين به نام بادام سبز نيز شناخته ميشود. پسته در واقع با فرهنگ ايراني در هم آميخته است و تقريبا در تمام جنبه هاي زندگي ايراني حضور دارد.پسته در تمام داستان ها، ادبيات، باور ها، سنت ها و نيز مراسم هايي نظير نوروز و شب يلدا نقش مهمي دارد. حتي در عروسي ها و مراسم هاي ترحيم نيز استفاده ميشود.
اين ميوه ميتواند در شرايط آب و هوايي بسيار سخت مانند زمستان هاي بسيار سرد و تابستان هاي خيلي گرم كشت شود. اين دما در تابستان ميتواند بين منفي 15 درجه تا 45 درجه سلسيوس متغير باشد به همين دليل است كه مناطق بياباني براي رشد آن مناسب است. در حال حاضر ايران در ليست توليد كنندگان پسته با كيفيت بالا در صدر قرار دارد با توليد 400 هزار تن پسته. تحقيقات نشان ميدهد كه بيشتر از شصت درصد پسته ها در توليد بستني و گز استفاده ميشود. پسته به صورت بو داده نيز مصرف ميشود.اين ميوه ي خشك داراي خواص بسياري براي سلامتي است كه يكي از آن ها كاهش كلسترول خون در بدن است. پسته ها حاوي آنتي اكسيدان هستند كه براي سلول هاي پوستي مناسب است. بيشترين ويتامينE در دانه هايي يافت ميشود كه چندين خاصيت دارند.
پسته فندقي
پسته فندقي از نظر شكل و ظاهر نسبت به بقيه انواع پسته كوچكتر ميباشد و كمي از فندق بزرگتر و به دليل اينكه پسته ريزي ميباشد تعداد آن در يك كيلو بيشتر از ساير پسته ها ميباشد در نتيجه براي آجيل اقتصادي تر ميباشد و بيشترين حجم را براي صادرات به خود اختصاص داده است.بهترين نوع پسته فندقي را ميتوان در زرند پيدا كرد.
پسته احمد آقايي
پسته احمد آقايي نسبت به فندقي كشيده تر و بزرگتر ميباشد و داراي طعم بسيار عالي ميباشد و از نظر طعم خوشمزه ترين نوع پسته ميباشد و اين نوع پسته فراوانترين نوع پسته به دليل مرغوبيت پيوند آن ميباشد و براي آجيل پر مصرف ترين نوع پسته ميباشد و بهترين نوع پسته احمدآقايي را ميتوان در منطقه نوق رفسنجان يافت.
پسته كله قوچي
همانطور كه از اسم آن پيداست پسته كله قوچي پسته اي درشت و گرد ميباشد و داراي طعم خاص خودش هم هست و چون اندازه آن بزرگ است توچين آن جلوه ي خاصي دارد و به آجيل شكل و ظاهر زيبايي ميبخشد و بهترين نوع پسته كله قوچي در منطقه نوق رفسنجان پيدا ميشود.
پسته اكبري
پسته اكبري پسته اي بسيار كشيده و بزرگ است و از نوع احمد آقايي كشيده تر ميباشد و در بين انواع پسته ها داراي قيمت بيشتري ميباشد دست چين آن براي آجيل پرطرفدار است.و پسته لوكس و مجلسي ميباشد و بهترين نوع پسته اكبري در شهرستان انار و منطقه كشكوييه رفسنجان برداشت ميشود.